ರೊಮಿಲಾ ಥಾಪರ್: ನಮ್ಮ ನಡುವಿನ ಅಪರೂಪದ ಇತಿಹಾಸಕಾರ್ತಿ

ಸಿ.ಆರ್. ಶಾನಭಾಗ

ಅಪರೂಪದ ಇತಿಹಾಸಕಾರ್ತಿ ರೊಮಿಲಾ ಥಾಪರ್‌ ಅವರಿಗೆ ನವೆಂಬರ್‌ 30ಕ್ಕೆ 90 ತುಂಬಿದೆ. ಥಾಪರ್, ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಧನೆಗಳ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ, ಸ್ಥೈರ್ಯಶಾಲಿ, ರಾಜಿಯಿಲ್ಲದ, ಸ್ವತಂತ್ರ ಮಹಿಳೆಯಾಗಿದ್ದು, ಪಿತೃ ಪ್ರಭುತ್ವದ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಸವಾಲು ಹಾಕಿದರು, ಉಗ್ರಗಾಮಿಗಳಿಂದ ತನ್ನ ಪಾಂಡಿತ್ಯದ ಮೇಲಿನ ದಾಳಿಯನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರು, ಇವಾವವೂ ಪಟ್ಟು ಬಿಡದೆ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುವ. ಇತಿಹಾಸಕಾರರಾಗಿ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಮರ್ಪಣೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ಭಾರತದ ಪ್ರಾಚೀನ ಚರಿತ್ರೆಯ ಕುರಿತಂತೆ ಅವರ ಅಧ್ಯಯನ ತುಂಬಾ ಮೌಲಿಕವಾದದ್ದು.

ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವದ ಅಗ್ರಗಣ್ಯ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ರೋಮಿಲಾ ಥಾಪರ್‌ ಈ ವರ್ಷ ನವೆಂಬರ್ 30 ರಂದು, ತಮ್ಮ ಸಾರ್ಥಕ ಜೀವನದ ತೊಂಬತ್ತು ವರ್ಷಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಜೀವನದ 60 ವರ್ಷಗಳನ್ನು ಬೋಧನೆಯನ್ನು ಕಳೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದಲ್ಲಿ (1961-1962) ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ರೀಡರ್‌ ಆಗಿ ತಮ್ಮ ವೃತ್ತಿ ಜೀವನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು, ನಂತರ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ 1970 ರವರೆಗೆ ಅದೇ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಮುಂದೆ ಅವರು ಆಗಷ್ಟೆ ಆರಂಭವಾದ ಜವಾಹರ ಲಾಲ್‌ ನೆಹರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಸೇರಿದರು. ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರೊ. ಥಾಪರ್‌ ಅವರು ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಪಠ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ರಚಿಸಿದರು, ಇದು ಚರ್ಚೆಗಳು ಮತ್ತು ವಾಗ್ವಾದಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ, ಎಲ್ಲಾ ವಿಚಾರಗಳಿಗೆ ಮುಕ್ತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧಿಕವಾಗಿ ರೋಮಾಂಚಕವಾಗಿದೆ. ಥಾಪರ್‌ ಮತ್ತು ಅವರ ಕೆಲವು ಆರಂಭಿಕ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಜೆ.ಎನ್.ಯು. ಇತಿಹಾಸ ಅಧ್ಯಯನ ಕೇಂದ್ರವು ಕಂಡ ಖ್ಯಾತಿಗೆ ಏಕೈಕ ಕಾರಣವಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಕಾರವಾನ್: ಹೆರಿಟೇಜ್ ಎಕ್ಸ್‌ಪ್ಲೋರೇಶನ್ ಇನಿಶಿಯೇಟಿವ್‌ ನೊಂದಿಗೆ ಸಂವಾದದಲ್ಲಿ ಪ್ರೊ. ಥಾಪರ್‌ ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ

“ಜ್ಞಾನದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಶಾಖೆಯಲ್ಲೂ, ನೀವು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ನೀವು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಬೇಕು ಮತ್ತುಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ನೀವು ಪ್ರಶ್ನಿಸದ ಹೊರತು, ನೀವು ಮುಂದೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ”.

ಥಾಪರ್‌ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಚರ್ಚೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಆರೋಗ್ಯಕರ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಲು ಒಂದು ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದರು. ಅವರನ್ನು ಕೇವಲ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಎಂದು ಗುರುತು ಮಾಡುವುದು ನ್ಯೂನೋಕ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರು ಲೋಕಚಿಂತಕ, ಕಾರ್ಯಕರ್ತೆ, ಸ್ತ್ರೀವಾದಿ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸಕಾರರ ಕರಕುಶಲತೆಯ ಸಮರ್ಪಿತ ಅಭ್ಯಾಸಕಾರರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಪ್ರೊ. ಥಾಪರ್‌ ಅವರು ಇತಿಹಾಸಕಾರರ ಕಲೆಯ ಪ್ರವೀಣರಾಗುವ ಮೊದಲು ಶಿಮ್ಲಾದ ಪಂಜಾಬ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲಿಷ್‌ ಸಾಹಿತ್ಯದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಚಿಕ್ಕ ಹುಡುಗಿಯಾಗಿದ್ದಾಗ, ಆಕೆಯ ತಂದೆ ದಯಾರಾಮ್‌ ಥಾಪರ್‌ ತನ್ನ ಮದುವೆಗೆ ವರದಕ್ಷಿಣೆ ಅಥವಾ ಪದವಿಗಾಗಿ ಹಣದ ನಡುವೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದ್ದರು; ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ರೋಮಿಲಾ ಹಿಂತಿರುಗಿ ನೋಡಲಿಲ್ಲ. ಅವರು ಲಂಡನ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಓರಿಯಂಟಲ್‌ ಮತ್ತು ಆಫ್ರಿಕನ್‌ ಸ್ಟಡೀಸ್‌ ಗೆ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. ಮತ್ತು 1958 ರಲ್ಲಿ ಡಾ. ಎ.ಎಲ್. ಬಾಶಮ್ ಅವರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಅನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು, ಇದು 1961 ರಲ್ಲಿ ‘ಅಶೋಕ ಮತ್ತು ಮೌರ್ಯರ ಅವನತಿ’’ ಪುಸ್ತಕವಾಗಿ ಹೊರಬಂದಿತು. ಅವರು ತನ್ನ ಪಿಎಚ್‌ಡಿ ಮುಗಿಸಿದ ನಂತರ. 1958 ರಲ್ಲಿ, ಅಲ್ಲೇ ತಾತ್ಕಾಲಿಕ ಶಿಕ್ಷಕ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಲು ಅವರಿಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡಲಾಯಿತು, ನಂತರ 1961 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದರು.

ಚಕ್ರವರ್ತಿಯಾಗಿ ಅಶೋಕನ ಕುರಿತಾದ ಅವರ ಕೆಲಸವು 50 ರ ದಶಕದ ಎಲ್ಲಾ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳಿಗೆ ಸವಾಲು ಹಾಕಿತು ಮತ್ತು ಅಶೋಕನ ಕುರಿತು ಭವಿಷ್ಯದ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಕಥನವನ್ನು ರೂಪಿಸಿತು. ವಿಶಾಲ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆನುವಂಶಿಕವಾಗಿ ಪಡೆದ ಮತ್ತು ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಅಭಿವೃದ್ದಿಪಡಿಸಿದ ಒಬ್ಬ ರಾಜ ನೀತಿಜ್ಞನಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ನೀತಿಗಳಿಗೆ ಕಾಳಜಿ ತೋರುವ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುವಲ್ಲಿ ಬಲವಾದ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಅಶೋಕನನ್ನು ಮರುಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಮಾಡಲು ಅವರು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದರು.

ಥಾಪರ್‌ ಅವರು ಕಾರ್ನೆಲ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಪೆನ್ಸಿಲ್ವೇನಿಯಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಪ್ಯಾರಿಸ್‌ ನ ಕಾಲೇಜ್‌ ಡಿ ಫ್ರಾನ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಸಂದರ್ಶಕ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು 1983ರಲ್ಲಿಇಂಡಿಯನ್‌ ಹಿಸ್ಟರಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ಸಿನ ಜನರಲ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಮತ್ತು 1999 ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಫೆಲೋ ಆಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ಅವರಿಗೆ 1976 ರಲ್ಲಿ ಜವಾಹರ ಲಾಲ್‌ ನೆಹರು ಫೆಲೋಶಿಪ್‌ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಥಾಪರ್‌ ಅವವರು ಆಕ್ಸ್‌ಫರ್ಡ್‌ ನ ಲೇಡಿ ಮಾರ್ಗರೇಟ್‌ ಹಿಲ್‌ ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಲಂಡನ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಓರಿಯಂಟಲ್‌ ಮತ್ತು ಆಫ್ರಿಕನ್‌ ಸ್ಟಡೀಸ್(SOAS) ನಲ್ಲಿ ಗೌರವಾನ್ವಿತ ಫೆಲೋ ಆಗಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಚಿಕಾಗೋ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯ, ಪ್ಯಾರಿಸ್‌ ನಲ್ಲಿರುವ ಇನ್‌ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್‌ ನ್ಯಾಷನಲ್‌ ಡೆಸ್ಲ್ಯಾಂಗ್ಯೂಸ್‌ ಮತ್ತು ಸಿವಿಲೈಸೇಶನ್ಸ್ ಓರಿಯೆಂಟಲ್ಸ್, ಆಕ್ಸ್‌ಫರ್ಡ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಎಡಿನ್‌ ಬರ್ಗ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ (2004), ಕಲ್ಕತ್ತಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ (2002) ಮತ್ತು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ (2009ರಲ್ಲಿ) ಹೈದರಾಬಾದ್‌ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಗೌರವ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್‌ ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು 2009 ರಲ್ಲಿ ಅಮೇರಿಕನ್ ಅಕಾಡೆಮಿ ಆಫ್ ಆರ್ಟ್ಸ್ ಅಂಡ್ ಸೈನ್ಸಸ್‌ ನ ವಿದೇಶಿ ಗೌರವ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ಅವರು 2017 ರಲ್ಲಿಆಕ್ಸ್‌ಫರ್ಡ್‌ ನ ಸೇಂಟ್ ಆಂಟನಿ ಕಾಲೇಜಿನ ಗೌರವ ಫೆಲೋ ಆಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು.

2004 ರಲ್ಲಿ, ಯುಎಸ್‌ ಲೈಬ್ರರಿ ಆಫ್‌ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಅವರನ್ನು ದಕ್ಷಿಣದ ದೇಶಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ಲೂಗ್‌ ಪೀಠದ ಮೊದಲ ಚೇರ್ಸ್ಥಾನ ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಿದೆ. ಅವರು 2008 ರ ಮಾನವೀಯತೆಯ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕಾಗಿ ಕ್ಲುಗೆ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗೆ ಪೀಟರ್ಬ್ರೌನ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಸಹ-ವಿಜೇತರಾಗಿದ್ದರು, ಇದು10 ಲಕ್ಷ ಡಾಲರುಗಳ ಬಹುಮಾನ ಹೊಂದಿತ್ತು.

ಈ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಶೈಕ್ಷಣಿಕವಾಗಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಸಂಶೋಧನಾ ಆಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಗಳನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಸಮಾಜಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳ ರಚನೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂವಹನಗಳಿಂದ, ಇತಿಹಾಸಶಾಸ್ತ್ರ: ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಹೇಗೆ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಗ್ರಹಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ, ಮತ್ತು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯದ ಇತಿಹಾಸದ ಜೊತೆಗೆ ಸಮಕಾಲೀನ ಗತಕಾಲ ಮತ್ತು ವರ್ತಮಾನ ಕಾಲದ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಸಂವಾದಗಳನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಥಾಪರ್, ತಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಧನೆಗಳ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ, ಸ್ಥೈರ್ಯಶಾಲಿ, ರಾಜಿಯಿಲ್ಲದ, ಸ್ವತಂತ್ರ ಮಹಿಳೆಯಾಗಿದ್ದು, ಪಿತೃ ಪ್ರಭುತ್ವದ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಸವಾಲು ಹಾಕಿದರು, ಉಗ್ರಗಾಮಿಗಳಿಂದ ತನ್ನ ಪಾಂಡಿತ್ಯದ ಮೇಲಿನ ದಾಳಿಯನ್ನು ಎದುರಿಸಿದರು, ಇವಾವವೂ ಪಟ್ಟುಬಿಡದೆ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುವ ಇತಿಹಾಸಕಾರರಾಗಿ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಮರ್ಪಣೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಭಾರತದ ಪ್ರಾಚೀನ ಚರಿತ್ರೆಯ ಕುರಿತಂತೆ ಅವರ ಅಧ್ಯಯನ ತುಂಬಾ ಮೌಲಿಕವಾದದ್ದು. ಭಾರತದ ಪ್ರಾಚೀನ ಚರಿತ್ರೆಯ ಕುರಿತಂತೆ ಅವರ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಜಗತ್‌ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿವೆ :

A History of India: Volume 1, 1966;

Ancient India, Medieval India, 1966, 1968 .; NCERT Textbooks

From Lineage to State: Social Formations of the Mid-First Millennium B.C. in the Ganges Valley, 1985;

Interpreting Early India, 1992

Early India: From Origins to AD 1300, 2002

Somanatha: The Many Voices of History, 2005

The Aryan: Recasting Constructs, Three Essays, 2008;

The Past before Us: Historical Traditions of Early North India, 2013;

The Past As Present: Forging Contemporary Identities Through History, 2014;

‘ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸ’ ಮತ್ತು ‘ಕೋಮುವಾದ ಹಾಗೂ ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದ ಲೇಖನ’ (ಎರಡೂ ನವಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರಕಟಣೆಗಳು) ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅನುವಾದಿತವಾದ ರೊಮಿಲಾ ಥಾಪರ್‌ ಅವರ ಎರಡು ಪುಸ್ತಕಗಳು. ಇವಲ್ಲದೆ “ಜೆ,ಎನ್.ಯು. ಅಂಗಳದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದದ ಕ್ಲಾಸುಗಳು” (ಕ್ರಿಯಾ ಮಾಧ್ಯಮ ಪ್ರಕಟಣೆ) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಅವರ “ರಾಷ್ಟ್ರೀಯವಾದಿಗಳು ಎಂದುಕೊಳ್ಳುವ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು ಕಂಡ ಗತಕಾಲ” ಎಂಬ ಪ್ರಬಂಧವಿದೆ. “ಕಳೆದ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ಅಡಿಯಾಳಾಗಿರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಲಿಪಶು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ” ಎಂಬ ಪ್ರಚಾರದ ಕುರಿತು ಅವರು ಮಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಹೀಗೆನ್ನುತ್ತಾರೆ :

“ಕಳೆದ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ಅಡಿಯಾಳಾಗಿರಿಸಿಕೊಂಡು ಬಲಿಪಶು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ, ಆದರೆ ಈಗ ಸ್ವತಂತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಚಲಿತವಾದ ವಾದವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಇತಿಹಾಸ ಇದನ್ನು ನಮಗೆ ತಿಳಿಸಿ ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ. ಕಳೆದ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಆಸಕ್ತಿಕರವಾದ ಪ್ರಸಂಗಗಳು, ವಿಚಾರಗಳು ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಗಳು ಅನಾವರಣಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.  ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ಕಲಿಯುವುದು ಆಕಾಲದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಸಂಗತಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮೊದಲ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಉಪಖಂಡಗಳ ಅನೇಕ ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಲಿಕೆಯು ನಿರಂತರವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಮಹಾರಾಜ, ಸುಲ್ತಾನ, ಮೊಗಲರು, ಭೂಮಾಲೀಕರು ಪೋಷಕರಾಗಿದ್ದರು. ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಪರ್ಶಿಯನ್‌ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಪೋಷಿಸುವುದು ಸುಸಂಸ್ಕೃತರ ಲಕ್ಷಣ ಎಂದು ಈ ಗುಂಪುಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಗಣಿತವಾಗಿತ್ತು.

ಗಣಿತ ಮತ್ತು ಖಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಕುರಿತಾಗಿ ಹಲವಾರು ಪುಸ್ತಕಗಳು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡವು ಅನೇಕ ಹಿಂದೂ ಖಗೋಳ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರು, ಗಣಿತಜ್ಞರುಗಳ ಕುರಿತು ಅರೇಬಿಕ್‌ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮೆಚ್ಚುಗೆ ಸೂಚಿಸಿದ್ದರು, ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದರು, ಉದ್ಧರಿಸಿದ್ದರು. ಎರಡೂ ಕಡೆಗಳ ಈ ಗಣಿತಜ್ಞರಿಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಅರೇಬಿಕ್‌ ಪರಿಚಯವಿತ್ತೆ? ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅವರ ಕುರಿತು ಈ ಚರ್ಚೆಗಳು ಎಲ್ಲಿಂದ ಮೂಡಿ ಬಂದವು?

ಈ ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳಿಂದ ಬಹಳ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ಈಗಿನ ರೂಪ ಮತ್ತು ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದೆ. ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿಪಂಥ ಚಳುವಳಿ ವ್ಯಾಪಿಸಿಕೊಂಡಿತ್ತು.

ಇವೆಲ್ಲ ದಾಳಿಗೊಳಗಾದವರು ಬಲಿಪಶುಗಳಾದವರು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ರೂಪಗಳಂತೆ ಕಾಣುವುದಿಲ್ಲ. ಇವು ಶ್ರೀಮಂತವಾದ ಬಹುಮುಖಿ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಪರಂಪರೆಯ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಇದನ್ನು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿಟ್ಟು ಅದರ ಭಾಗವಾಗಿಯೆ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಬೇಕು ಮತ್ತು ವಿವರಿಸಬೇಕು, ವಿನಹ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂಗಳು ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷಗಳನ್ನೇ ಹುಡುಕುತ್ತಾ ಸಮಯ ವ್ಯರ್ಥ ಮಾಡಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ.

ಇತಿಹಾಸಕಾರನಿಗೆ ಆಧುನಿಕ-ಪೂರ್ವ ಭಾರತದ ಧರ್ಮದ ಅಧ್ಯ್ಯಯನವು ಅತ್ಯಂತ ಸವಾಲಿನದಾಗಿದೆ. ಖಚಿತವಾಗಿ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ, ಕೆಲವರು ನಮ್ಮನ್ನು ನಂಬಿಸಲೆತ್ನಿಸುವಂತೆ, ಅದು ಎರಡು ಏಕರೂಪಿ ಧರ್ಮಗಳ ನಡುವಿನ ಸಂಘರ್ಷವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕದಿಂದ ಅಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವರೆಗಿನ ವಿಭಿನ್ನ ಪಂಥಗಳ ಓರಣವೆಂದು ಧರ್ಮವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸುವುದು ಹೆಚ್ಚು ವಿವೇಕಯುತವಾಗಿದೆ. ಈ ಪಂಥಗಳ ನಡುವೆ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಂಬಂಧಗಳಿದ್ದವು. ಕೆಲವು ಸ್ನೇಹಪೂರ್ವಕವಾಗಿದ್ದವು, ಕೆಲವು ಆಗಿರಲಿಲ್ಲ.”